De geschiedenis van Systeemtherapie

Wil je meer weten over de geschiedenis van de systeemtherapie? lees dan verder. Of ga naar Relatietherapie, Gezinstherapie

Van individuele behandeling naar de systeemtherapie

Tot de jaren 50 prevaleerde de Psychoanalyse en was de Gedragstherapie sterk in opkomst. Sigmund Freud was arts waardoor de Psychotherapie lange tijd in het Medische domein bleef. Zo werd (en wordt binnen de GGZ nog steeds) vanuit het Medisch model en in Medisch jargon gepraat over "de Patiënt als Object” onderworpen aan de Observaties van de arts en volgens voorschrift "Behandeld". De arts verheven boven alle twijfel wist wat goed was voor "zijn patiënt". Zo werden de mensen met afwijkende meningen en gedrag opgenomen in het Dolhuis en geïsoleerd van hun omgeving. Na de “Genezing-verklaring” mochten mensen weer naar huis, waar zij om onduidelijke redenen terugvielen in hun oude patroon zodra zij weer in hun oude leefomstandigheden terug waren en de Patiënt werd weer op genomen( draaideur-patiënt). Mensen werden nog uitsluitend individueel behandeld. Helaas gebeurd dit nog steeds en wordt er eerst een indicatie gesteld met een DBC (Diagnose Behandel Combinatie) waarna de patiënt in nog in een behandelmodule moet passen en komt op de wachtlijst. Zo zijn we weer terug bij het oude " Individuele" behandelfocus omdat de zorgverzekeraars weinig vergoeding bieden aan een systeem behandeling.

De naoorlogse ontwikkeling binnen de psychotherapie met de invloed van de opkomende menswetenschappen was zeer creatief en bevrijdend. De Humanistische stroming (De Pyramide van Maslow) Wat is “Vrijheid” En wat is “Goed helpen”. (de filosoof Levinas). De Psychologie ontwikkelde zich als een zelfstandige discipline. De Antropologie en de Sociologie maakten een enorme groei door. Met onderzoek naar de sociale codes en de sociaal maatschappelijke verbindingen. Ook de hechtingstheorie van John Bowlby onderzocht door Mary Ainsworth met haar " Vreemde situatie" - onderzoek bij kinderen. Hierbij werd het gedrag van het kind geobserveerd bij afwezigheid én van hereniging met de ouder. De observaties gingen om de verschillende Hechting-stijlen in de ouder-kind interactie. Was de hechting met de moeder (de vader was toen nog niet zo in beeld) Veilig, of Onveilig, Ambivalent of Verward. De hechtingstheorie is een belangrijk bewijs voor de grote invloed van ouders op de sociaal emotionele ontwikkeling van hun kind. In een verzorgende en Responsieve opvoeding ( op tijd voldoen aan de noden van het kind, passend bij de ontwikkeling). Zo zijn kinderen als volwassenen in staat opnieuw veilige en stabiele (liefdes-)relaties aan te gaan en in stand te houden. In de relatietherapie zie ik vaak een herhalingsthema die de hechting in de partnerrelatie verstoort. Belangrijke taak als therapeut is om dit herhalende patroon te verhelderen. Dit geeft vaak veel meer (wederzijds) begrip en opent mogelijkheden om samen aan een veilige en warme liefdesrelatie te werken. Er ontstond een breder perspectief! Onder invloed van de filosoof Foucault kwam er steeds meer kritiek op de medische en rechtelijke “Machthebbers" die met hun "Maatschappelijke Discourses" en met het maatschappelijk mandaat vanuit hun professionele machtspositie de norm stelde; Gezond of Ziek, Normaal of Afwijkend. De anti-psychiatrie kwam hiertegen in opstand en wilde meer zelfbeschikkingsrecht voor de mensen die "in behandeling' waren en botste met de Biologische psychiatrie ( Het machtsblok van de Farmaceutische industrie waar de artsen hun machtspositie aan ontleenden). Als jonge professional groeide ik midden in deze tijd in de toenmalige Klinische Psychiatrie op met de protesten tegen de electro-shock. Een roerige tijd!

De opkomst van de Systeemtherapie

Systeemtherapie is ontwikkelt vanaf de jaren 60. De bioloog Von Bertlanffy met zijn "Vitalistische" visie. Een mens stond niet meer op zich als object (De mechanistische visie dat de mens probeerde te herleiden middels elementen), maar de sociale ontwikkeling van de mens wordt geconstrueerd door de interactie met de omgeving. Met het streven naar een Steady State. Dit is een levend systeem dat in staat is om zich naar omstandigheden aan te passen en verder te evolueren. (Sociaal constructivisme) het 2e grote fundament werd ontwikkelt door de bioloog en antropoloog Gregory Bateson met zijn overtuigende theorie over de “Ecologie van Systemen”. Het streven naar evenwicht, in een “orde” waarin vaste “Complementaire” posities zorgen voor het natuurlijk ( ecologisch) evenwicht dat nodig is voor het voortbestaan van het soort cq. een familie / het gezin. Mensen moeten niet meer opgenomen en buitengesloten worden, maar in hun eigen leefomgeving mét hun gezin behandeld worden. Tegenwoordig is er voldoende wetenschappelijk bewijs dat systeemtherapie bij veel individuele problemen effectiever geholpen klan worden met de hulptroepen vanuit het eigen systeem. Verder blijkt dat de terugval kleiner wordt omdat de omgeving ook mee veranderd en tot een nieuw intern evenwicht komt. Een andere cruciale pijler van de systeem-visie is de filosofische het “Sociaal constructivisme” ( je wordt mens door onderlinge feedbackmechanismen met circulaire invloed). Paul Watzlawick was een doorbraak met zijn boek ‘ De Pragmatische aspecten van de menselijke communicatie” waarin hij concrete uitleg geeft over communicatiefenomenen. en heeft een enorme creatieve impuls gegeven aan de huidige psychotherapie. en is vanwege zijn overtuigende universele geldigheid én effectiviteit ( toepasbaar in alle systemen / culturen ) inmiddels geïntegreerd in verschillende behandelstrategiën gericht op veilige hechting en en het vermogen te mentaliseren, zoals EFT (Emotionally Focussed Therapy) en MBFT ( Mentalisation Based Family Therapy). De eerste pionier van de gezinstherapie was Salvador Minuchin met zijn “structurele systeemtherapie” en de grondlegger van de basisassumpties van de systeemtherapie. Watzlawick met zijn beroemde boek “De pragmatische aspecten van de menselijke communicatie” geënt op de filosofie van Ludwig Wittgenstein Wat is de werkelijkheid, hoe nemen we deze waar en hoe beperken onze denkkaders ons in het waarnemen van de werkelijkheid? Jay Haley met zijn strategische systeemtherapie, de Milanese school met Selvini Palazzolli met haar neutrale stijl van werken met haar geheel eigen vragen methodiek "Het circulair vragen". te blijven en onbevooroordeeld en gezinsleden om veilige feedback te geven via de vragen van de therapeut. Een respectvolle manier waarop de therapeut de circulaire relatiedynamiek binnen het gezin interviewt. De psychiater Maurizio Andolfi. Ik heb veel van deze vakgenoten geleerd.

De ontwikkelingsfasen van de psychotherapie

Vanaf de jaren 80 zijn er 3 belangrijke paradigma-shifts te onderscheiden die de "Mensvisie" in de psychotherapie en de geestelijke Gezondheidszorg rigoureus veranderde.

De 1e golf. Door het Freudiaanse erfgoed prevaleerde het medisch model, mede door nieuwe Psycho-Pharmaca en door de opkomst van de gedragstherapie bleef de regie “over de patiënt als object van behandeling" bij de artsenij. En als patiënt wil genezen moet hij de richtlijnen van de arts volgen (diagnose-recept model) en geen vragen stellen. Herstelt de patiënt, dan is dit door de kwaliteiten van de arts. Verbetert de patiënt echter niet (in zijn gedrag) dan ligt dit aan de patiënt die niet gemotiveerd is en niet meewerkt. het bewijs is geleverd en de patiënt krijgt een waardere diagnose bv. met het label "persoonlijkheidsstoornis".

2e golf. Onder invloed van de systeemtheorie werd voor het eerst het “cliënt-systeem” in het “therapeutisch systeem” gebracht. Zo ontstond Gezinstherapie / Familytherapy. De grondlegger was Salvador Minuchin die met zeer complexe gezinnen werkte. Gezinstherapeute Virginia Satir, een zeer warme vrouw die in staat was om zeer intense verbinding binnen een gezin te genereren en waarop Sue Johnson later haar EFT-therapie heeft ontwikkelt. Echter dit sub-systeem werd toen nog steeds als “object” van beïnvloeding gezien. En we werkten toen nog met One-way screen (spiegelglas) waar een heel team van therapeuten achter verscholen hield. Het team gaf na de sessie op geheimzinnige wijze een strategische boodschap mee aan het gezin, wat hen in verwarring moest brengen, zodat er meer ruimte ontstond voor verandering. (Jay Haley met zijn Strategische Systeemtherapie). In Nederland Alfred Lange met zijn Directieve systeemtherapie en zijn bekende boek " Gedragsveranderingen in gezinnen". Hij werkte gedragstherapeutisch en zo werd na elke sessie telkens een opdracht meegegeven teneinde de interactie binnen het systeem te veranderen. De inzicht met het betere gevoel volgde hieruit vanzelf als de interventie aansloeg.

De 3e golf. De verhouding behandelaar-patiënt kwam toenemend ter discussie te staan. De Cybernetische school met als uitgangs punt "Neutraliteit" en "The not Knowing position" het alert niet weten wat goed is voor het gezin, in het vertrouwen dat de gezinsleden daar door de de methode van het circulair vragen stellen vanzelf tot de juiste inzichten zouden komen. ( De Milanese school van de Italiaanse gezinstherapeut Selvini Palazzolli ) Er kwamen experimenten waarbij het Behandelteam in de Behandelkamer, ipv achter het one way screen in de aanwezigheid het gezin vrijelijk gedachten en gevoelens deelden ( het Grieks koor) en kreeg het gezin de gelegenheid om hierop te reageren. Harlene Anderson ontwikkeld The Collaborative Therapy waarbij continu getoetst werd of de therapeut wel aansluit bij de beleving en de wensen van het cliënt-systeem. Scott Miller met zijn systematische feedback na elke sessie door ieder gezinslid en een grafiek over de ervaren vorderingen (ORS = Outcome Rating Scale). Zo is mijn hoop dat mijn vakgenoten steeds transparanter zelf actief aanwezig zijn als gelijkwaardige participant in het therapieproces en de samenwerking continue ter discussie staat om goed aan te sluiten bij de behoeften van het systeem en om de beste resultaten te behalen in een " Cultuur van Feedback".

Film: Esther Perel over Salvador Minuchin één van de belangrijkste grondleggers van de gezinstherapie.